BAYAMÇAY KÖYÜ HALKININ KÖKENİ 

Köyümüz halkının Türkistan’dan kalkan büyük göç hareketi içinde Anadolu’ya geldiği, köyümüzde köy halkının geçmişiyle ilgili nesilden nesile anlatılagelen  bilgilerden ve halkımızın yaşattığı kültürel unsurlardan anlaşılmaktadır. 1980’lerin sonuna doğru ilçemiz Yapraklı Kaymakamlığının öğretmen Sadık Softa başkanlığında hayata geçirdiği ilçemiz köylerinden derlemelerde de kayda geçirilen ve kaymakamlık sitesinde de yayınlanan bu bilgilerde de köy halkının Anadolu’unun bir ucundan başlayan bu göç serüvenin bugünkü köyümüzün kurulmasıyla sonlandığını görmekteyiz.Bugünkü köy yerleşimine kadar süren göçün başlangıcı olarak hatırlanabilen ilk menzil günümüzde Sıvas (Şarkışla) ve  Kayseri (Pınarbaşı) il sınırları içinde yer alan, o zamanla ise Sivas’a bağlı olduğu anlaşılan, oldukça geniş ve düz bir plato olan Uzunyayla’dır.(1)            Köyümüzün  adının geçtiği ilk yazılı belge olan Kasım Beyin İmaret vakfiyesinin 1430 tarihini taşıdığını göz önüne alırsak o tarihten çok önce halkımızın köyümüzü kurduğu, dolayısıyla da Uzunyayla’dan da çok önce ayrıldığı anlaşılıyor. Köy halkımızın Uzunyayla’dan ayrılış nedeni bilinmiyor. Uzunyayla’dan ayrıldıktan sonra günüümüz yerleşimine kadar uzun bir süreç içinde farklı menzillerde konakladıkları tahmin edilebilir. 

              Köy yerleşim yeri tarihiyle ilgili yine köyümüzde anlatılagelen bir diğer bilgi de komşu Kullar köyüyle sınırda yer alan Küçük Bayamçay Düzü ve Büyük Bademçay Düzünün ilk yerleşim yeri olduğu ve oradan şuan ki yere gelindiği biçimindedir.

Günümüzde köyümüz yer adlarımızdan üçü, köyün hemen aşağısındaki bugün meyve bahçelerinin olduğu alan olan Garaköy ve çok daha uzakta olan ve sürekli toprak kayması yaşayan yüksekçe bir tepenin hemen eteği olan Dursun Köy ve Köyyeri adlandırması da dikkat çekicidir.  Karaköy, Dursun Köy ve Köyyeri adlandırmalarının da açıklığa kavuşturulmaya ihtiyacı var. Çünkü bu adlar bir zamanlar buralarda da köylerin olduğuna işaret etmektedir . Köyümüz acaba yer mi değiştirdi yoksa buralarda da mahalleleri mi vardı? Yoksa bu adlandırmalar öylesine bir adlandırma mıdır !? Köy halkımızın doğudan batıya uzanan bu göçünün büyük bir kitle halinde  mi (çevre köylerle birlikte) yoksa tek başına mı olduğu konusu da bilinmeyenler arasındadır. 

Köyümüz halkının bölge halkı gibi  etnik kökeni Türk’tür. Zaten Anadolu’nun fethinden sonra bölgemiz Anadolu’nun giriş kapısı olan Doğu Anadolu’dan  Oğuz-Türkmen boylarının yerleştiği bir bölge olarak bilinmektedir. Prof. Dr. Yusuf Halaçoğlu Çankırı Türkmen Yerleşimi adlı tebliğinde bölgemizin etnik durumunu  “…bölgede çok önemli bir Türkmen yerleşmesi var. Haliyle bugün Çankırı’nın halkı etnik yapı itibarı ile bakacak olursak tamamen Türkmen unsurundan meydana gelmiş, içerisinde sadece Türkmenlerin dışında iki Kıpçak grubu, Türk’ü var.” (2) şeklinde açıklamaktadır:  

Anadolu’nun çoğu yerinde olduğu gibi Yapraklı ilçemizde de köyler arasında coğrafi konuma göre "Dağlı", "Kırlı" (ovalı)  ayrımı yapılır. Köyümüz ve çevre köyler bölgenin diğer yerlerine göre dağlık ve yer yer ormanlık olması sebebiyle ilçenin güneyinde kırda (bozkırda yerleşen) yerleşik köylerin ahilisi tarafından "Dağlılar" olarak adlandırılmaktadır, kuzeydeki (dağ) köylerin ahalisi de güneydeki köylerin ahalisini "Kırlılar" olarak adlandırmaktafırlar. Bu ayırımda Kıfçak köyünden yukarıda kuzeydoğuda yerleşik köyler "dağ köyleri" güneydeki bozkırlardaki köyler ise "kır köyleri" olarak tasnif edildiği görülmektedir. Bu coğrafyaya göre adlandırmanın yalnız bölge halkı tarafından değil  resmi kurumlar tarfından da yapıldığı görülmektedir. Kimi resmi belgelerde eskiden Yapraklı ilçesine bağlıyken daha sonra merkeze bağlanan Ovacık köyü ve daha önce Çorum ili Bayat  ilçesine bağlıyken kendi istekleriyle 1995'te ilçemiz Yapraklıya bağlanan Ovacık köyü de ayıredici özellik olarak yerleşim yerinin özelliklerine göre Dağ ovacığı ve Kır Ovacığı olarak adlandırılmaktadır. 

ÇITAK

Bu coğrafi adlandırmalar yanında bölgede eskiden beri etnik temelli bir adlandırma daha yapılmaktadır. Dağlılar, Kırlılara Yörük, Kırlılar da dağlılara Çıtak demektedirler. Bu ayırım üzerinden deyimler ve de değişik anlatımlar da bölge de hayli yaygındır. Mesela "Gırlıyınan dost olma, gözü evinin merteğinde olu!" gibi.

Çıtak kelimesinin Çatak biçiminde de geçtiğini ve Çıtakların (Çataklar), Oğuz grubu içinde Bozoklardan Yıldızhan’a bağlı Anadolu’daki en büyük Türkmen grubu olan Avşarların bir alt kolu olduğu da yine Oğuzlarla ilgili kaynaklardaki şemalarda gösterilmektedir.

BOZOKLAR:
YıldızHan:
1.)Kızık
2.)Beğdili(Beydili-Badıllı)
3.)Karkın
4.)Avşar
_Deller(Karamanlı)
_Caper(Cafer)
_Kadirli
_Cerit
_İmamlı
_Torun(Toran)
_Burhanlı
_Havarizm(Horzum)
_Balabanlı
_Haliller(Haliloğulları)
_Kızılışık
_Çatak(Çıtak)
_Solaklar
_Hacınallu
_Karahacılı
_Farsak(Varsak)
_Honanamlı(Honamlı)

Çıtakların Anadolu’nun yanı sıra, Balkanlarda da çok eskiden beri yaşadıkları bilinmektedir. Yine internetten edindiğimiz bilgilere göre köy halkının geldiği Uzunyayla’nın eskiden beri Oğuzların Bozok koluna bağlı Avşarların yaylağı, yurdu olduğu bilgisi yer almaktadır. Bu bilgiler bize birtakım çağrışımlar yaptırsa da köyümüz ve çevre köylerin halkını kır köylüleri tarafından bu adla anılmasının yaygınlığı, sebepleri, Balkanlardaki ve Anadolu’da günümüzde de yaşamakta olan diğer  Çıtaklarla ilişkileri, Avşarların bir alt kolu olan Çıtaklardan olup olmadıkları konusu ve  Çıtak terimi daha geniş ve derinlemesine bir araştırmaya, incelenmeye ihtiyaç göstermektedir. Bu durumu açıklığa kavuşturmak için yazılı kaynaklardan (tahrir defterleri, şeriye sicil defterleri, vakfiyeler vb.), konuyla ilgili yapılan bilimsel çalışmalardan (Türk Tarih Kurumunun Türkiye'nin Sosyal ve Kültürel Tarihi Projesi vb.) bunu tam olarak tespit etmek gerekmektedir.Çıtak kelimesi yöremizde çevik, hareketli, yerinde duramayan anlamlarına gelmektedir.

BOY ADI OLARAK BAYAM

Azerbaycanda yayınlanan Azerbaycan Toponomisi adlı kitabın Naxçıvan Diyarının Yer Yaddaşı bölümünün Bayanlu maddesinde, Bayam adının Türk boylarının birisinin adı olduğu ve Türkistanda halen var olduklarını şöyle kaydetmektedir: “BAYANLU – Ordubad rayonun (ilçesinin) Urmis kendinin (köyünün) cenub-şerginde (güneydoğusunda) yer adı. Gedim (kadim, eski) türk menşeli Bayam tayfasının adın aks ettirir. Uygurlarda, Kırgızlarda ve Türkmenlerde indi (şimdi) de Bayam tayfası vardır.” ^[3]

BADEMLİ CEMAATI

Hakkı Duran anılan yazısında bayam kelimesinin bir varyantı olan badam, badem adı taşıyan cemaatler konusunda da şu bilgileri vermektedir: "Türk coğrafyasında Badamlı, Bademli adında cemaatlar mevcuttur. Cevdet Türkay, bunları Türkmen tâifesinden olarak tespit etmiştir. Yine Anadolu'daki Türkmen aşîretlerinden Bozulus'a mensup bir Bademli cemaatı mevcuttur. Bu kayıtlar da bizim görüşümüzü doğrular niteliktedir. Köyü ilk kuranların bu cemaatten olması da ihtimal dahilindedir." ^[ 4^]

Bütün bunların yanı sıra köylümüzün konuştuğu ağız ve yaşattığı kültürel unsurlar itibariyle Oğuz/Türkmen grubu özellikleri göstermektedir. Köyümüzün yer adlarından, eski sülale adlarından, konuştuğu ağızdan, gelenek göreneklerinden, giyim kuşamlarından da bu durum görülebilir. Türk boy, aşiret adlarından bazıları köyümüzdeki sülale adlarında ve yer adlarında görülmektedir.Yörükgil, Acergil, Akbaşgil, Sorutgil, Türkmen Geçesi, Oruç Beğ, Mursal, Sancar gibi adlar bize farklı durumların da olduğunu haber vermektedir.

Bugün sülale olarak bilinen bir iki ailenin kökenlerinin sonradan köye yerleşen kişilerin soyundan oldukları biliniyor. Mesela Çorumun İskilp ilçesine bağlıyken 1987'de, yeni kurulan Uğurludağ ilçesine bağlanmış olan, Irmak Bucağı olarak adlandırılan Kızılırmak havzasında ve Köyümüzün de komşu olduğu Çorumun Bayat ilçesi sınırında bulunan (Günümüz de ilimiz Çankırı’nın Kızılırmak ilçesine de, ilçeye yerleşen ilk toplulukların bu boydan gelmesinden dolayı eski Türk boylarından biri olan İnallı Ballı   ismi verilmiş, daha sonra Hüseyinli olarak değiştirilmiş ve son olarak da de Kızılırmak havzasında (bucağında) olması dolayısyla, Kızılırmak ismi verilmiştir.) Kızılırmak yakınlarında Bayat çayı kenarında olan Üçdam köyünde akrabalar olduğunu Hasan ÇİĞDEM tespit etmiştir. Çok az da olsa sonradan çevre köylerden evlatlık olarak köyümüze gelenlerin aile kurdukları bilindiği gibi köyümüzden farklı sebeplerle ayrılıp başka köylerde aile kuranlar da bilinmektedir. Çankırı merkez Tuzlu köyünde de köyümüzden, Zalif dednin iki erkek kardeşnin  Emeksüzgilfden Ahmet dedenin Ali adında oğlunun Çankırı merkez Kavra köyüne yerleşip aile kurdukları biliniyor. Akbaşgilğil sülalesinin de yarısının Yanısmayılğil olarak komşu Çakıllar köyünde oldukları da herkesin malumudur.

Fakat bu sonradan gelen kişilerin de, diğer çevre köylerden veya Türk  obalarından geldikleri anlaşılıyor. Bir sülalenin adı Eskiğil’dir. Bu ad köyümüze daha sonraları birkaç ailenin de katıldığının bir göstergesi olabilir. 

            Köyümüz ahalisi inanç bakımından bölgenin genelinde olduğu gibi Müslüman olup, Sünni, Hanefi inancına bağlıdır. Buna rağmen kültür ve geleneklerinde yer yer Şamanist unsurların da hala alttan alta yaşadığı görülmektedir.*